See you soon!

Esperantza horrekin eta hitz horiekin agurtu ditut hilabete hauetan egin ditudan lagunak. Amaitu da, bai, Estatu Batuetako egotaldia. Etxerako bidean, barrenak eskatzen dit gogoeta apur bat egiteko bizitakoari buruz, eta idazteko zerbait, blog honi merezi duen itxiera emateko.

Hilabete hauek balio izan didate, bertatik bertara ezagutzeko aurretik komunikabide eta filmen bidez hain presente dugun Estatu Batuetako gizartea. Lehenago egona nintzen, baina oraingoan oporraldi batean baino sakonxeago barneratzeko modua izan dudala uste dut, eta bertako jende ugari ezagutzekoa. Eta ezin dut ukatu, zapore gozoa geratu zaidala ia urte erdiz amerikar artean bizi ondoren.

Ezeren aurretik, jendearen eskuzabaltasuna eta berotasuna azpimarratuko nituzke. Askotan esaten da indibidualista dela oso gizarte estatubatuarra, bakoitza berera doala. Heldu berriari babesa ematen dion jendearekin topo egin dut, ordea, nik: denbora eskaintzen dizute, behar duzuna eskaintzeko erreparorik apenas duten, azalpenak eta argibideak emateko beti prest... Esango nuke abegikortasun horretan, euskal herritarrok baino urrats batzuk aurrerago daudela.

Egia da, hala ere, indibidualista ere badela oso gizarte hau. Herritar arrunta gogor borrokatzera behartzen du inguruak. Familiaren babesa hala modukoa, erlatiboa dela iruditzen zait. Batetik, distantziagatik. Aurreko post batean argi geratu zen bezala, ohikoa da jaiotako ingurunetik, familiagandik aldenduta bizitzea eta herrialde honetan mutur batetik besterako distantziak itzelak dira. Norberak atera behar dituela eltzetik babak!

Gazteak oso gaztetan emantzipatzen dira, ikasle garaian, eta euren bizkar gain hartzen dute ikasketen ardura. Unibertsitate batetik bestera aldatu egingo dira prezioak, baino urtean ikasle batek 25 mila dolar behintzat behar izaten ditu karrera bat ikasteko. Mailegua izaten da, kasu gehientsuetan, diru hori lortzeko bidea. Ezagutu ditut lau urteko karrera ikasi ondoren, ito beharrean lanean dabiltzanak, 100 mila dolarreko maileguari buelta eman nahian.

Langileek apenas duten urtean bi asteko oporraldia baino luzeagorik. Gaixotasun bajarik ez da existitzen, soilik kasu bakan batzuetan. Medikutara joateko lanorduak galduz gero, oporretatik kendu behar hori. Gaixoaldi luze bat tokatuz gero, berriz, ez da harritzekoa lanpostua galtzea, batez ere kualifikatuak ez diren postuetan.

Adinean aurrera doazenak, aldiz, bakar antzean sumatzen dira. Zer esanik ez, bananduak badira. Gogoan hartu beharrekoa da gurean baino lehenago sartutakoa eta gehiago hedatutakoa dela dibortzioa.

Gure etxekoandre izan denaren kasua konta dezaket. 65 urte betetzear dagoen emakumea, eguneroko gastuei aurre egiteko zer asma jarduten dena, bizitzeko behar duen dirua nondik lortuko. Lanik apenas irteten zaion merkatu lehiakor honetan, soilik egun erdiko zerbait, tarteka. Bizimodua ateratzeko, bere etxearen zati bat alokatzen du, auzoko mutiko bat eskolatik jaso eta KUNG-FUra eramaten du, eta etxeko sotoan dituen traste arraroak Ebay atarian saltzen ditu.

Lagunarteak osatzeko, ordea, formula ederrak ere badituzte. Aukera izan dut “potluck” deitzen dioten afari-merienda bat baino gehiagotan parte hartzeko. Norbaitek bere etxean festa antolatu, lagun desberdinei dei egin, askotan elkar ezagutzen ez duen jendea norberaren etxean elkartu, bakoitzak jateko eta edateko nahi duena, edo ahal duena eraman, eta lagunarte aparta sortu. Topaketa horietatik lagun berriak eginda ateratzea ez da arraroa, fede eman dezaket. Lekutan dago hau Euskal Herriko koadrila formula itxi batzuetatik!

Hedatuta dagoen beste topiko bat, hanburgesak jan eta zilborrari begiratu besterik egiten ez dion gizartea dela estatubatuarra. Eta ez da egia. Egia da hanburgesa asko jaten dutela eta freskagarri gehiegi edaten dutela. Horren ondorioak, beste inork baino gehiago eurek sufritzen dituzte. Ikuste hutsak errukia ematen duen tamainako jendearekin topo egiten da kalean.

Ez da, ordea, egia erabat gizarte desmobilizatua denik. Ez zait niri behintzat hala iruditu. Gizarte mugimendu ugari daude eta jendeak denbora ugari eskaintzen du sinesten duen kausa horren alde. Direla ingurugiroaren defentsarako elkarteak, direla bakearen aldeko eta gerraren kontrako mugimenduak, osasun sistema hobetzeko borroka egiten dutenak, auzoko parkeak garbi izateko mugitzen direnak... Jende kritikoa ugari aurkitu dut hilabete hauetan, amerikar inperioa gainbeheran doala uste dutenak asko, aspalditxoan munduan barrena egin dituztenekin lotsatuta daudenak, eta euren izateari barre egiteko batere arazorik ez dutenak.

Ukatu ezin dena, gizarte oso kontsumista dela. Trastez josita bizi dira. Behar baino ontzi gehiago ditu sukaldariak, behar baino liburu gehiago intelektualak, eta behar baino arropa gehiago nerabeak. Aitortu behar zaie, ordea, gero badituztela horri buelta emateko keinu originalak. Beste inon baino bigarren eskuko denda gehiago ikusten da Estatu Batuetan eta oso ohikoak dira etxe atariko azokak, hasieran hainbeste harritu nindutenak. Urtean pare bat aldiz jartzen dituzte etxaurrean salgai, behar ez dituzten trasteak. Gehiegizko kontsumismoak eragindako fenomenoa izan arren, iruditzen zait positibotik ere baduela zerbait: Auzokidearen hondarrak hartu eta haiek erreparorik gabe berrerabiltzea interesgarria da.

Perfektua izatetik urruti dagoena da gizarte estatubatuarra, baina zein gizarte dago horretatik gertu?

Ez dakit hurrengo noiz bueltatuko naizen, baino nahi nuke bueltatzea. Eta nahi nuke hemen ezagutu ditudanek ere Euskal Herrira bisitan etortzea. Uste dut horretarako grina apur bat sortu diedala.

Blog honetan idatzitakoak irakurtzen jardun duzun horri, berriz, eskerrik asko. Eta lagun amerikarrei esan diedana zuri ere: See you soon!

Portland, AEBetako abangoardia berdea

Pizza bakoitzak 12 dolar balio du Red eta Squishen saltokian. Pizza bila oinez edo bizikletan doazenei, ordea, dolar bat merkeago saltzen diete. Detaile txikia da, baina nahiko esanguratsua, Portlanden (Oregon, AEB) ingumenaren inguruan nolako jarrera duten erakusten baitu.

Lehenengo postuan ageri da Sustainlane elkarte ospetsuak egindako Amerikako Estatu Batuetako hiri berdeen sailkapen zerrendan. Grist ingurumenari buruzko aldizkari entzutetsuak, berriz, bigarren jarri du Portland mundu guztiko hiriak kontuan hartzen dituen zerrendan, Reykjaviken (Islandia) atzetik, ingurumena zaintzeko neurri eraginkorrak hartu dituelako.

Honela hasten da Berria egunkarirako idatzitako erreportajea. Hemen irakur dezakezu osorik.

Amy Goodman: "Kazetariak ezin du gobernuaren gezurrak errepikatzen jardun, mundua esplikatu behar du"

Ez neukan Amy Goodmanen berririk Estatu Batuetara etorri aurretik. Gai zehatz batzuen inguruan informazio bila ari nintzela agertu zitzaizkidan, lehenengoz, bere artikuluak. Irakurritakoa gustatu eta hark eraman ninduen gehiago arakatzera.

AEBn erreferentzia bihurtuta dago pentsalari eta herritar kritikoen artean. Kazetaritza molde interesgarria egiten du, independentea, media talde handien menpe ez dagoena eta era askotako gizarte mugimenduen oihartzuna biltzen duena.

Egunotan, berriz, Kopenhagen da, klima aldaketari buruzko goi bilera jarraitzen. Batera eta bestera dabilen bitartean, bateko eta besteko irrati/telebista kate independenteez baliatzen da egunero ikus-entzuleekin duen hitzordura xuxen iristeko.Democracy Now! programan jarraitzen dute ia egunero milaka ikus-entzulek.

Pacifica Radioren bidez hedatzen da irrati programa, baina internet bidez emititzen den telebista saio ere bihurtuta dago. 800 emanaldi betetzear da Goodmanen ekoizpena.

Eskarmentudun kazetari honek “Breaking the sound barrier” (soinuaren muga apurtuz) liburua eman berri du argitara. Herrialdeko punta desberdinetan eman ditu hitzaldiak, liburua aurkezteko, eta bide batez gaurkotasunari buruzko irakurketa eginez.

Kazetaritza arduratsua

Barrutik eta ozen hitz egin du Goodmanek ordu eta erdi inguruko solasaldian. Portlandeko Bagdad antzokian entzule dituenek adi jarraitu dute. Hedabideak eta kazetaritza ofizioa izan ditu batez ere hizpide, eta puntako bi gairen aurrean hauek duten ardura: klima aldaketaren auzia eta AEBko osasun erreforma.

Grinaz jardun du medio ofizialek zabaldu eta inork gutxik zalantzan jartzen dituzten gezur eta egia erdien inguruan. Aipatu gabe uzten dituzten horien inguruan ere bai.

Osasun erreforma zalapartatsuari buruz, iragan hurbilera begiratu eta gauza bat gogoratu nahi izan du: Barak Obama senataria “single payer” sistemaren aldekoa zen, gobernuak ordaindutako osasun sistema doakoaren aldekoa. Barak Obama presidenteak hori ahaztu egin omen du. Atzetik azpimarratu duena: medio ofizial guztiek baztertu egin dute hasieratik “single payer” sistema eta ez dute kuestionatu Obamaren jarrera aldaketa.

Osasun sistemak gizalegea galduta duela salatu du. Berriki, amaren heriotza bizitzea tokatu zaio Goodmani, eta haren gaixotasunak iraun bitartean ospitaletako giroaz jabetzeko modua izan du. Medikuek ez dutela gaixoekin egoteko denborarik dio, eta okerragoa dena, senitartekoek ere ez dutela gaixoarengandik gertu egoteko denborarik. Bizitzako azken urratsean bost gauza esan nahi omen ditu hiltzera doanak: “eskerrik asko”, “barka iezadazu”, “barkatzen dizut”, “maite zaitut” eta “agur”. Sarritan ez omen da hitz horiek esateko paradarik egoten.

Etxe Zuriko paretak gorritzeko moduko datuak ere eman ditu: urtean 45 mila lagun hiltzen dira Estatu Batuetan, osasun arretarik jasotzen ez dutelako. “Hori terrorismoa da!” salatu du ozen Goodmanek. Bestalde, Afganistanen urtean hiltzen diren soldaduak baino gehiago dira osasun arretarik gabe hiltzen diren armadako beteranoak.

Behin uniforme kontuak aipatuta, ez du azaldu gabe utzi nahi izan, oraintsu, Texaseko Fort Mason base militarrean gertaturiko hilketa. 13 soldadu hil zituen beste soldadu batek. Goodmanek atera nahi izan du beste amerikar komunikabideetan agertu ez dena: bere buruaz beste eginda, azkenengo 6 urteetan 67 soldadu hil dira base horretan. Urtean, 10etik gora. Datu horiek inork aipatu ez izana salatu du Goodmanek.

Berotzen ari den lurraz...

Klima aldaketaren inguruko kezka erakutsi du Goodmanek hitzaldiko zati mardul batean. Neurri eraginkorrak lehenbailehen hartu behar direla esan du, eta neurri horiek hartzeko esk

atzea herritarren zeregina dela.

Maldiva uharteetako lehen ministroak oraintsu egindakoa gogoratu du: klima aldaketaren aurkako ekintza-egun globalean, urriaren 24an, gobernu bilera ur azpian egitea, oxigenodun bonbona eta guzti. Neurri eraginkorrik hartu ezean Maldivetan hala bizitzen ikasi beharko dutela salatu nahi zuen hartara.

Kopenhageko goi bilera garrantzitsu jo du. Uste du munduko herrialde nagusienek lidergoa hartu behar dutela arazo larri honen aurrean. Etxean, AEBko Senatuak lehenbailehen onartu behar omen luke energiari buruzko lege proiektua, emisioak murriztea ekarriko lukeena. Hori bai, gogoratu du petrolio konpainiek egunean ehunka mila milioi dolar jartzen dituztela mahai gainean hori galarazteko.

Obamari garrantzia historikorik ez dio kendu Goodmanek, baino eman dioten Nobel Sariagatik harridura ere ez du ezkutatu.

Mundua eta mundukoak esplikatu

Herritarrei gogoratu nahi izan die, batez ere, momentua aprobetxatu beharra. Iritzia emateko unea dela azpimarratu du. Jendeak iritzia eman behar duela, jendaurrean erakutsi behar duela. Horrek egiten omen duelako handi, demokrazia. Gaur egun, AEBko medio handiek, ez dutela gehiengoaren iritzia islatzen, hori uste du kazetariak.

Gogoratu nahi izan ditu amerikarren historian garrantzia handiko izan diren bi ekintzaile: Susan D’Anthony, emakumeen sufragio eskubidearen aldeko borrokalaria, eta Frederick Douglass, abolizionista eta afroamerikarren eskubideen aldeko ekintzailea. Hedabideek haiek egindakoak gogoratu behar lituzketela dio Goodmanek eta toki egin behar lieketela gaur egun haien antzeko bidea egiten ari direnei ere. Gizarte mugimenduetan egiten den lana erabakigarria dela dio, eta eurek lortutakoa onuragarria izango dela etorkizunean. Medio handiak horri buruz ez aritzea ez zaio bidezko iruditzen.

Kazetarien lana jendeari pentsaraztea dela aldarrikatzen du Goodmanek. Mundua esplikatzea. Komunikabideek gobernuaren gezurrak errepikatzea eta haiei haizea ematea ezin dela onartu dio. Zerbait gehiago eskaini behar dela. Azken helburua dela jendeak beldurra kentzea disidente izateari, horrek egiten omen gaituelako guztiok handi.

"Ni ez naiz hemengoa"

Deena New Yorken jaio zen, baino aspalditxo utzi zuen jaioterria. San Frantziskon bizi izan da, eta orain, Portland du bizileku. Mutil lagunarekin bizi da. Michigangoa da hura.

Ken ere Portlanden bizi da. Bakarrik. Jaioterria erdialdean du, ordea. Gero New Jersey eta New York izan zituen bizileku, baina badira bost bat urte Ipar mendebaldera joan zela.

Boisen bizi da Brian, baina New Yorkekoa da. Dan ere Idahoko hiriburuan bizi da, baina Arizonan jaio zen.

Jacksonen, Arizonan bizi da Felipe, baina New Mexikokoa da jatorriz.

Azkenengo dozena bat urtetan Seattlen bizi da Mike, izatez Connecticutekoa den arren.

Salt Lake Cityn, Utahn bizi da George. Jaio, ordea, Ohion jaio zen. Misurikoa den Sally emaztearekin bizi da. Datorren urtean, Austinera, Texasera doaz bizitzera.

San Frantziskon bizi da Morgan. Eta han jarraitzekotan dago, hura. Baina jaioterria, urruti du. Londonen jaio zen, eta Estatu Batuetako hiri desberdinetan bizi ondoren heldu zen Golden Gatearen hirira.

Ez dakit hilabete hauetan guztietan ezagutu dudan jaio edo hazitako hirian bizi den amerikarrik.

Amuma says no!

Egunen batean amumak esan omen zuen ezetz, eta ezezko hori gogorarazi diote makina bat bider!

Euretako inor ez da Euskal Herrian jaiotakoa. Denak Atlantikoaren alde honetan jaio ziren, Pazifikotik gertuago, gainera. Euren kontzertua, ordea, panderoa astinduz eta txanpon baten truke kantatzen zuen gizonaren istorioarekin hasi dute.

Beste hiri estatubatuar askotan bezala, Boisen ere bereziak izaten dira hileroko lehen ostegunak. Erdiguneko denda, ostatu eta bestelako negozioen jarduna bultzatzeko eskaintza bereziak eta ekitaldi kulturalak antolatzen dituzte. Eta Boiseko beste bazterretan bezala, Basque Block-ean, nabarmena da hori.

Leku ona ostatu-tabernan, hitzordua. Batzuk afalduta agertu dira, beste batzuk kroketak eta txorixoa jan bitartean hasi dira trikiti doinuak entzuten. Amuma says no taldea jaiaren erantzule. Euskal Herriko jai martxosoenen inbidiarik gabeko erromeria prestatu dute. Dantzari faltarik ere ez dago. Kalimotxoa, berriz, erdi prezioan, okasioak ere halaxe eskatzen baitu.

Amuma says no taldeak, dagoeneko bi disko grabatu ditu, biak ere euskal kantu ezagunen bertsio partikularrak. Lehenengoa, “Frontoitik kalera”. Taldearen izaeraren deskribapen literala da izenburua. Amuma Says no taldeak Boiseko frontoian egiten baititu entseguak astero, eta handik egin baitute plazarako jauzia.

Bigarren diskoa, euren hitzordu finkoari erreferentzia egiten diona, “First Thursdays”. Hileroko lehen ostegunen ospakizunak eman die izenburu honetarako aitzakia.

Boisetik kanpo ere izan da aukerarik euren plaza-giroa bizitzeko. Reno, Elko, Bakersfield, Seattle... Toki ugaritara joan dira, tokian tokiko euskal jaiak girotzera.

Hiru urte pasako ibilbideak sendotu egin du taldea. Jendearen aldetik jasotzen duten erantzunak, berriz, indartu. Erronka berriak hartzeko adina indar eman die: hasita daude euren kantu propioak egiten, beste musikari batzuen doinuak moldatzeari utzi gabe.

Euskal sustraietatik abiatuta hazitako taldea da Amuma says no, berrikuntza eta moldaketei irekita dagoena, eta Amerikaren zati bat arima euskaldunez betetzen segitzeko bokazio sendoa duena.

Mortzila dinner (II)

Boiseko euskal etxean odolosteak egin dituzte urteroko moduan. Berrian argitaratutako artikuluaren osagarri ondorengo bideoa.

Mortzila dinner (I)

Kaletik hartzen da usaina. Grove kaleak eta seigarrenak bat egiten duten tokian, Amerikan beste inon topatzea zail den usaina nabari da. Euskal etxeko eskailerak jaitsi eta sukaldera gerturatu ahala, odoloste usain hori sendoago bihurtzen da.

Ostegun eguerdia izateko zalaparta dezente dago Boiseko euskal etxean. 30 lagunetik gora, atzera eta aurrera. Goizetik lanean hasita batzuk. «Seietarako hemen ginen. Odolosteak egiten zazpiak aldera hasi gara, baina gauzak prestatzen lehenago», dio Ben Goitiandiak.

Horrela hasten da Berria egunkarirako idatzitako kronika. Hemen ikus dezakezu, argazki eta guzti.

Periodikua leituz...

Aldi berean bi gauza egitea ez da soilik amerikarren kontua. Hemen, ordea, beste inon baino nabarmenagoa dela esatera ausartuko nintzateke. Gidatu bitartean kafea edatea, kalean oinez doazela hamburgesari kosk eta freskagarriari zurrut egitea, telefonotik hitz egin bitartean kutxazainetik dirua ateratzea, eta…

Uuuuuuuuuuuuuuuu!

Bada gutxienez hilabete hiri honetako kale eta etxe-atariak kalabazek okupatu dituztela. Besterik ez da ikusten bazterretan. Lehenengo, supermerkatu eta dendetan ikusi nituen pila itzelak. Kalabazaz betetako kaxa erraldoiak.

Gero, pilo haiek husten hasi ziren neurrian, etxeetako atarietan agertu ziren kalabaza horiek, baina eraldatuta.

Beste asko bezala, hau ere, eurengana egokitu eta gero eurena bezala esportatu duten tradizioa dute estatubatuarrek. Jatorria, ordea, Eskozian eta Irlandan du kalabaza protagonista bihurtu duen jai honek.

Zelten artean bizi omen zen Jack izeneko nekazari xuhur bat. Gaiztoa omen zen gizona, eta beldurtuta omen zituen inguruko denak. Luzifer deabrua bera ere joan omen zitzaion zitalkeria zenbaterainokoa zuen neurtzera. Eta baita ederki neurtu ere!

Eseri omen ziren elkarrekin tabernan biak, eta majo edandakoan Luziferrek aitortu zion Jacki bere bila joana zela hara, egindako gaitzengatik infernura eraman nahi zuela berekin. Jackek, zuhur, azken desio bat eskatu nahi ziola: elkarrekin edatea azken tragoa tabernan. Deabruak, baietz. Tragoa edandakoan, ordea, komeria galantak, bietako inork ez baitzuen dirurik tabernako zorra ordaintzeko. Erronka bota zion orduan Jackek deabruari: Benetan halako ahalmentsua bazen bihur zedila txanpon eta ordain zezala berak zorra. Esatea nahikoa izan zuen, Luziferrek hura egiteko. Jack bizkorrak, orduan, ordaintzeko erabili ordez deabru txanpondua poltsikoan sartu zuen, zilarrezko gurutze baten alboan. Hura jasan ezinda, deabruak ateratzeko mesedez handik... Jack xuhurrak, baietz, baldin eta urtebetean bakean uzten bazuen. Deabruak, tratua onartu noski.

Urtebeteren buruan itzuli zen Luzifer bere mendeku gosea asetzera. Jackek oraingoan ere asmatu zuen, ordea, trikimailua. Joango zela berekin infernura, baino mesedez, arbolatik lor ziezaiola sagar bat, azken otordua egiteko.

Azken desio hori ukatzea larregi irudituta, igo zen arbolara deabru inozoa eta orduan urratu zuen gurutze bat nekazariak arbolaren azalean. Hura jasan ezinda, Luziferrek berriz onartu behar izan zuen nekazariaren tratua: Utziko ziola alde egiten, 10 urtean berriz aurrean agertzen ez bazitzaion.

Hamar urte horiek igaro baino dezente lehenago hil zen Jack nekazari xuhurra. Zerura ate-joka agertu zenean, segituan bidali zuen San Pedrok etorritako bidetik, bizitzan izandako portaera zikoitzek zeruko aterik ez ziotela zabalduko esanez.

Infernura joan zenean ere ongietorririk ez zioten egin, Luziferrek gogoan baitzituen egin zizkionak. Hustutako arbi batean kandela bat sartu, eta batera eta bestera ibiltzera kondenatu zuten, inon tokirik aurkitu ezinda, Jack koitadua.

Erabat pagano bihurtuta egon arren, Halloween egunak oinarrizko loturak ditu zelten sineskerekin eta kristauen Domusantu egunarekin. Egun horretan, hildako eta bizidunen arteko ateak irekita daudela diote. Eskozia eta Irlandan errotutako istorio hau, Iparramerikara ekarri zuten etorkinek, eta hemen hartu du, azkenean, beste inon baino indar gehiago. Garai bateko arbiaren ordez, kalabaza mardulak erabiltzen dituzte orain eguna ospatzeko. Irlandar etorkinei, XIX. mendean etorri zirenean, zail egin zitzaien Amerikan arbiak aurkitzea. Kalabazak, aldiz, erruz topatu zituzten, udazkenean izaten baita uzta. Gainera, errazagoa da kalabazak zulatu eta eraldatzea.

Bihar, Jack xuhurrak Luziferri egiten zion bezala, trick or treat, tratua edo azpijokoa proposatuz etxez etxe ibiliko dira haurrak. Azpijokoen beldur, tratua aukeratuko dute bizilagunek, eta karameluz beteko dituzte neska mutikoen poltsikoak.

Uuuuuuuuu!!!

Bakarrizketak

Aspalditxoan hainbeste jende bakarrizketan ikusi gabe nengoen. Esatera ausartzen naiz, beste inon baino jende gehiago ikusi dudala bakarrizketan Estatu Batuetako kaleetan.

Ez naiz ari telefonoaren aurikularra belarrian sartu, eta zintzilik daramaten kable bati hizketan ari direnekin. Horietakoak ere asko sumatu ditut, baino beste bakar-hizlari batzuei buruz ari naiz.

Aurrean inor –fisikorik- izan gabe hitz egiten duten horiek ditut gogoan. Egundokoak eta bi aritzen dira esaten norbait alegiazkoari, edo agian erreala izan arren, aurrean ez dutenari. Gehientsuenetan, haserre antzean.

Buruko osasunaren institutu nazionalak emandako datuen arabera, urtero, estatubatuarren laurdena pasatxok buruko gaitzen bati aurre egin behar izaten dio. Gaitz larriak pairatzen dituztenak gutxiago dira, noski, herritarren %6 inguru.

Beste erakunde baten datua ere, esanguratsua: Buruko osasunaren informazio zentroak dio, tratamendurik jasotzen ez duten gaixoen hurrengo etxea kalea bihurtzen dela. Kalean ikusten diren etxegabeen ehuneko luze bat, erdia baino gehiago, buruko gaitzen gatibu dira. Eta euren gaixotasuna ez artatzeak, kalea uzteko modurik ez izatea dakar, kasu gehienetan. Ikerketa honek argi erakusten du.

Osasun erreformaren aldeko mobilizazio batean, erizain batek larrituta kontatu zidan bere auzoko mutil gazte baten kasua. Bakarrizketan aritzen omen da, eguna joan, eguna etorri. Egunetik egunera hizketaldi luzeagoak egiten omen ditu, eta beldur zen erizain hau, inork hari behar duen tratamendurik eman ezean, luzatzen joango ez ote diren bakarrizketok.

Gaixotasun asko geratzen dira artatu gabe Estatu Batuetan, asko direlako osasun sistematik kanpo utzita daudenak. Jende askok isilean pairatzen ditu gaixotasun horien ondorioak. Buruko gaixoek, ordea, diskurtso zaratatsuekin erakusten dute oinazea.

Maitasuna zabalduz gutxitan ikusi ditut, gehiago iruditu zait haserrea eta kexua dariela euren diskurtsoei. Ziurrenik bizitzan trabak jarri dizkieten horiekin haserre, lanik gabe utzi dituenarekin, etxetik bota dituen gurasoarekin, teilapea kendu dion banketxearekin, begiratu txarra bota dion bizilagunarekin…

Arrazoia dutenik, eta beste inork baino egia handiagoak esaten dituztenik, ordea, ez dut nik ukatuko.

Euskal produktuen azoka

Globalizazio garaiotan, askori txatxukeria irudituko zaie jarraian jartzera noana. Baina niri zirrara eragiten dit. Hunkitu egiten nau Euskal Herriko produktuak, dena delakoak direla, munduko beste puntan aurkitzeak. Badakit esportazioa oso gauza ohikoa eta hedatua dela Euskal Herrian, baina niri ohitzea falta, nonbait.

Utahn lehenengo sorpresa. Ardo tanta batean pentsatzea ere ia bekatu den mormoien lurralde sakratuan, hantxe aurkitu behar euskal mahastien arrastoa. Debekatuta dago Utahko janari dendetan alkohola saltzea. Gasolindegi batzuek badute lizentzia garagardo apur bat saltzeko, baina hortik gorako denak estatuaren jabetzako “store” berezietan erosi behar.Luziferrekin tratua egiteko intentzio guztiarekin sartu ginen, bada, likore denda horretara. Eta mundu guztiko ardoen artean han agertu zen Bizkaiko Txakolina. Espero nuen Arabar Errioxako ardoren bat aurkitzea, baina harritu egin ninduen txakolinak.

San Frantziskok, Kalifornian, badauka mokorik finenak asetzearen fama. Gaizki jatearen fama ondo irabazita duten Ameriketako Estatu Batuetan, salbuespena izan omen liteke Golden Gatearen hiria. Alcatraz irlarako ferryak irteten diren Embarcadero famatua josita dago luxua gustuko dutenentzako denda, jatetxe eta tabernaz. Luxu zaleak ere gutxi dutela nonbait tontotik eta, ondorioz, aitzakia gabekoak dira jatekoak eta edatekoak. Bertan dago soilik gaztak saltzen dituen postu bat. Mundu guztiko gaztak, mota guztietakoak aurki daitezke. Tartean, noski, Idiazabal gazta. Euskal Herrian baino garestixeago zegoela esango nuke.

Lehen aldi horietako “emozioa” gaindituta, Portlanden, supermerkatuko apaletan Bermeon kontserban jarritako atuna eta Ondarroan lataratutako antxoak aurkitzea tokatu zitzaidan.Taberna bateko kartan (hemen tabernarik ziztrinenak ere karta dauka ohiko edarientzat), berriz, han non irakurtzen dudan: “Kalimotxo”!. Utah-n txakolina aurkitzeak baino gehiago harritu ninduen honek.

Izenaren eta prezioaren azpian, osagaien azalpena.Ardo merkeren bat egongo ote zen begira hasi nintzen, baino ez... Gerezia, limoia, laranja, ardoa, kola... dena izotzetan. Eskerrak aitortzen duten tabernaren beraren bertsio egokitua dela.

Eta azkenengo hartu dudan sorpresa larunbatero nekazariek egiten duten azokan. Plastikozko kaxatxo gardenetan sartuta, TOLOSAKO BABARRUNAK! Ez dakit Tolosatik ekarritakoak izango diren, ala hazia ekarri eta hemen jasotakoak. Gaineko etiketatxoan jartzen du, "Euskal sukaldaritzako perla beltza" direla babarrun hauek, zapore gozokoak direla, eta tolosarren harrotasun motiboa gainera. Alboan piperrak jarrita jatea ohikoa dela ere esaten dute kaxaren gaineko etiketan.

Bai, badakit Euskal Herriko ekoizleak ez daudela atzera geratuta. Baina niri ilusioa egiten dit. Eta harritu egiten nau. Eta kitto!

"Legezko" izateko ametsa

Marvin Ramirez atzera eta aurrera dabil, kale kantoian, hotzetik babesteko eskuak poltsikoan sartuta. Furgonetaren bat noiz geratuko zain dago, egun baterako lana eskainiaz patroiren bat noiz agertuko zain. «Zail dago azkenaldian kontua. Lan gutxi dago, eta, paperik ez dudanez, are eta okerrago niretzat». Portlanden Voz elkarteak duen zentroaren inguruetan beste dozena pare bat jornalari daude, bere antzera. Duela hamabi urte etorri zen Marvin AEB Ameriketako Estatu Batuetara lehen aldiz, Honduras utzita. Muga ezkutuan igaro zuen. Hirutan atzeman du immigrazio poliziak, eta denetan deportatu dute jaioterrira, «baina berriz etorri naiz», dio harrokeriarik gabe. «Hemen han baino aukera gehiago dago aurrera ateratzeko». Aukera horietakoren baten zain segitzen du.

Horrela hasten da Berria egunkarirako egindako erreportajea. Hemen irakur dezakezu osorik.

Noam Chomsky: “Eliteak garaile, nahiz eta huts egin”

Portland-eko Lehenengo Eliza Unitarioa jendez inguratuta dago. Ilaran daude jarrita, ate nagusiaren ezker eta eskuinera,. Gerturatu ahala, “rock izarren baten kontzertua egongo da” esan du batek txantxetan. Bestelako izar baten zain dago, ordea, jendea.

Badu honek ere, halere, rock izar klasikoen ezaugarri bat: adin guztietako jendea erakartzen du.Ilea urdindutakoak ugari ageri dira ilaran, eta gazte unibertsitarioak ere dozenaka ikus daitezke. Jendetza hau ikusita, ez du ematen hitz egitera doana bere herrialdean gutxiengo batek ezagutzen duen ahots kritikoa denik.

Ostiral iluntzea da. Batzuek afalosteko plana dute hau (amerikarren afalorduak ez baitu zerikusirik euskaldunen martxarekin). Prozesioan egin dute elizarako bidea beste batzuek, afaltzeko betarik gabe, Afganistandik tropak erretiratzeko oihukatuz hiri erdiko kale nagusietan.

Elizako aldarearen erdian dago jarrita atrila, pulpitua, sermolaria noiz helduko zain. Itxarotea tokatzen da, ordea. Itxaronaldia arintze aldera, soka laukote bat lehenengo, eta Kanadatik etorritako amona-komiko-kantari talde bat ondoren, euskal umore eredutik urruti antzean dabiltzanak, nonbait.

Hizlaria aurkezteko ardura daukanak, Robin Hanhelek, ez du ezkutatu bere zereginerako daukanzailtasuna. “Nola aurkeztu, aurkezpenik behar ez duena?”, izan da bere galdera erretorikoa. Erdi hunkituta, eta dohainik etorri delako eskerrak emanez, azkenean eman dio hitza, Noam Chomskyri.

Baldintza gabeko txaloaldiarekin hartu du ikuslegoak, zutituta, linguista ezaguna, esango duenarekin ados egongo ote diren jakin beharrik gabe. Ezin ukatu, aurrean ikuste hutsak zirrara eragiten du.

Aguretuta ageri da. Kosta egin zaio eserlekutik atrilera dauden urratsak ematea. Eta amaierako galdera erantzunetan agerian geratuko den bezala, entzuteko ere badu nahikoa lan, batzuetan. Abenduan beteko dira 81 urte Philadelphian jaio zela.

Demokrazia itxurako jokoa

Inolako eskrupulu eta itzulingururik gabe salatu du Chomskyk uneotako sistema demokratikoa iruzurra dela. Ez dagoela, alegia, demokraziarik.

Gaur egungo politikaren arkitektoak enpresa handiak eta negozio-gizonak direla dio, haiek diseinatzen eta erabakitzen dutela zer egin behar den. Gero, aspalditxoan argi geratu omen zenez herritarrak indarrez ezin direla hartu, harreman publikoak erabiltzen dituzte jende xehea jokoan sartzeko. Aurrean politikari erakargarriak jartzen dizkiete, demokrazia itxurako jokora denek jolastu eta haiek agintera igotzeko. Eta hori erdietsitakoan, enpresa gizonek txotxongilo moduan erabiltzen dituzte politikariak, noski, euren mesedetan. “Nola bilakatu diren korporazio hauek hain boteretsu? Oso sinplea da”, dio Chomskyk, “hauteskundeak erosita”.

Bere jarduna osatzeko prentsa konbentzionaleko titularrak erabili ditu, aipamen ironikoak eginez, batzuetan jendearen barrea eta sarritan txaloak eraginez. Komunikabiderik fidagarrienak izokin koloreko egunkariak direla esan du, prentsa ekonomikoa. Euren irakurlegoa ezertaz konbentzitu beharrik ez omen dute hedabide hauek eta saiatzen omen dira “arkitektoak” euren lanerako ongi informatuta izaten.

Aldaketa eta esperantza

Barack Obama presidente estatubatuarrari bazter guztietatik luzatu dizkio kritikak. Marketinaren eta harreman publikoen emaitza dela, zalantza izpirik gabe esan du Chomskyk. Hortzetako pasta promozionatzen den bezala promozionatu omen zuten hura ere.

Herritarren %80ak argi ikusten zuenean herrialdea norabide okerrean zihoala, “aldaketa” eta “esperantza” leloak baliatu omen zituzten sloganetan. Baina aldaketarik eta esperantzarik ez omen da inon ikusten orain.

Bere hitzaldiaren leloari helduta, “Eliteek huts egiten dutenean”, galdera egin du ea benetan huts egin ote duten. Esan du eurak direla egungo krisi ekonomiko eta finantzarioa sortu dutenak. Eurak direla, ingurugiro krisiaren eragile. Baina eurak dira, aldi berean, krisi hauetatik guztietatik mozkin handienak atera dituztenak. Instituzioek egin dutena lana, batez ere, banketxe eta konpainia handiei mesede egitea izan dela dio Chomskyk.

Obama presidentearen inguruari begiratu dio, bere jarduna zerk bultzatzen duen bilatu nahian. Gertuko aholkulari eta kargudunak zerrendatu ditu, eta denei jarri die abizen pribaturen bat. Alegia, denek izan dute bulego dotorea banketxe eta enpresaren batean. Komeni da, dio, presidentearen kanpaina babesleak nortzuk izan ziren begiratzea ere, haiei orain ezin baitie hutsik egin.

Gogotik heldu dio gizarte estatubatuarrean pil-pilean dagoen osasun sistemaren erreformari ere. Ez dela azkenean aseguru publikorik izango, argi esan du. Eta txoratzen daudela aseguru-etxe pribatuak, diru publikoz beteko dituztelako, berriz ere, poltsikoak. Gobernuak herritar denak behartuko ditu asegurua izatera, eta baliabiderik ez dutenei horretarako diru-laguntzak emango zaizkienez, aseguratzaileak gustura.

Non dago ezkerra?

“Krisi instituzionala” deitu dio Chomskyk gaur egun bizi den egoerari. Beste krisien artean aipatu du, beste krisien sustraietan egon daitekeela argi utziaz. Indarrean dauden erakundeek ez dute ordezkatzen herritarra, beste zerbaiten eta beste batzuen interesetarako ari dira. Instituzio horiek berrantolatu beharra, berreskuratu beharra, ezinbesteko iruditzen zaio.

Ezkerrera begiratuta ere kritikak jaurtitzeko eskrupulurik ez zaio antzeman. Ezkerra non zegoen, galdetu du, krisi finantzario eta ekonomikoa azaleratu den unean. Leporatu dio inolako alternatibarik ez izatea, kapitalismoa kolokan, errenka aritu den aldi honetan.

Afganistango gerra ere hartu du hizpide. Esan du asko kexu direla tropak han mantentzea garestia delako. Larritzekoa iruditzen zaio Chomskyri, inor gutxik kritikatzea hedabide nagusietan, gerra hori kriminala dela.

Palestina eta Israelen artekoari ere heldu dio. “Palestinarren problema erreala ez dago han, hemen dago”. Jokamoldea aldatu beharra dutela palestinarrek. Euren taktika politikoa ez diotela Israeli bideratu behar, Ameriketako Estatu Batuei bideratu behar dietela, baldin eta zerbait lortu nahi badute.

Iran uranioa aberasten ari dela eta sortutako zalaparta ere, arrazoi ezkutukoek justifikatzen dutela iruditzen zaio. Gogoratu du dozenaka herrialde daudela Iranek baino potentzia nuklear handiagoa dutenak, baina haiek ez omen die inori lorik kentzen. Iran dagoen tokian omen dago, Ekialde Hurbilean, petrolio iturri nagusienak dauden tokian, eta ez omen da amerikarren gustuko adiskide ez direnak arma sendoekin han izatea.

Nazio Batuen Erakundeko segurtasun kontseiluak onartu berri duen erresoluzio batean, Iran aipatu ere ez du egiten. Aldiz, India, Pakistan eta Israeli euren nuklear potentzia apaltzeko eskatzen die. Inork horren berri ez ematea, larritzekoa iruditzen zaio Chomskyri.

Nazio Batuek esandako beste bat ere ekarri du gogora, kasu honetan elikagai krisiaren ondorioz. Bilioi bat ume hilzorian daudela munduan gogoratu du. Afrikan daudela horietako gehienak, erabat ahaztuta eta bakarrik dagoen kontinentean. Baina hori esan eta egun gutxira, erakunde honen beraren Elikagai Programak iragarri du bere baliabideak murriztera doala, dirua jartzen duten herrialdeek iturriaren emaria jaitsi egin dutelako.

Sorleku duen kontinentearen hegoaldera ere begiratu du pentsalariak. Uneotan Latinoamerika omen da munduko ingururik interesgarri eta zirraragarriena. Bolivia, Ekuador eta Venezuela jarri ditu adibide. Mexikora eta Venezuelara egin berri dituen bidaiak aipatu ditu. Hugo Chavezekin pare bat ordutan hizketan gustura aritu zela ere aitortu du. Baina Vietnamgo gerra gogoratuz, ohartarazpena ere jaurti du: "AEBak beti saiatzen dira adibide “txarrak” eta “arriskutsuak” suntsitzen, adibideok txikiak izanagatik ere". Euren nazioarteko politikan beti errepikatzen den eskema omen da, "agintean edonor dagoela ere". "Nazionalismo independenteak beti suntsituko dituzte, beste inork etsenplua jarrai ez dezan". Zentzu horretan, askoren ustez estatubatuarrek Vietnamgo gerra galdu bazuten ere, Chomskyri iruditzen zaio garaipen handia atera zutela handik.

Ilunean argia

Munduaren argazki hau ordu eta laurden inguruko hitzaldian, eta ondorengo galdera erantzunetan egin du Chomskyk. Kontraesanak, ezkutuko interesak eta iruzurrak agerian utzi dituen argazki ezkorra, oro har.

Bere jarduna amaitu (aitortu duenez, esateko zituen guztiak esan gabe) eta jendeari galdera egiteko parada ematea nahikoa izan da, mikrofono baten atzean ilara luzea osatzeko. Lotsatientzat, eman dute aukera antolatzaileek galderak idatziz egiteko.

Eta galdera-erantzun honen atalean azpimarratu du berriz Chomskyk, bere lehenagoko jardunean jada iradokia zuena. Argazki ilunari marko argia jarri nahi izan dio, nolabait esatearren: “Ni gaztea nintzenean baino herrialde hobea da hau orain”.

Herritarrak bizirik ikusten ditu. Jendea antolatu egiten dela igartzen du, ez dagoela lo. Vietnamgo gerraren kontrako protestak antolatzea eta mugimendu hura gorpuztea asko kostatu zela gogoratzen du hizlariak. Aldiz, Irakeko inbasioaren kontrako lehenengo manifestazio jendetsuak, inbasioaren beraren aurretik egin zirela dio. Mugimendua ikusten du. Aktibismorako jendea prest aurkitzen du. Ez omen dute nahi, agintariek, bizilagunek elkar ezagutzea. Bizilagunak ezagutuz gero, auzoko arazoak konpontzeko, besterik ez bada, jendea antolatu egingo baita.

Amaitu du Chomskyk jarduna, pulpitu itxurako atrilean ia bi orduz aritu ondoren eta ahotsean ere dardarizoa ageriko duela. Gogotsu egin diote txalo, enegarrenez, baita galdera egiteko irrikaz, ilaran zain geratu direnek ere. Eseri da atzeko aulkian eta bere liburu ale batzuk sinatzeko eskatzera joan zaizkion neska batzuekin hizketan ari zela, hustu da eliza.

Oharra:Noam Chomskyren hitzaldi hau KBOO irratiak eskainiko du urriaren 7an, goizeko 8etan (Arratsaldeko 5ak Euskal Herrian).

Badakite zerbait guri buruz...

Etxetik kanpo irtenaldiren bat egin duen euskaldunak badaki zer den jatorria azaltzea. Norbait ezagutu eta lehenengo bost minutuetan egin beharrekoa izaten da, sarritan, Euskal Herria non dagoen kontatzea.

Euskal Herrikoa zarela esan ondoren, irribarre egin eta “lovely!!” esaten duenak, seinale ez daukala arrastorik.

Beste batzuk, zintzo, ezer ez dutela hari buruz entzun aitortu, eta zein Country den galdetzen dute lehenengo, non dagoen gero... Ikaskide dudan emakume korear batek eskatu berri dit mapan kokatzeko, argitzeko non dagoen. Maparen gainean atzamarra jarri BILBAO ageri den puntuan eta bere erantzuna, hor ez duela Countryrik ikusten, Espainia eta Frantzia bakarrik!

Bestelakoak ere ugari dira, ordea, Ameriketako Estatu Batuetan. Euskal Herriari eta euskaldunei buruz dezente entzun dutenak, kasurik gehientsuenetan, barrualdeko estatuetara etorri ziren euskal artzainei esker.

Adibide ale bat, besterik ez, segidan entzungai dagoena. Hidden Kitchen izeneko irrati saio bateko erreportajea da. Bi ahizpa dira, bateko eta besteko sukalde kontuak biltzen dituztenak euren erreportaje dotoreetan. Sukalde kontu horiek, aitzakia besterik ez dira, sukalde horren bueltako istorioa edo historia kontatzeko. NPR irrati kate nazionalean emititzen dute euren erreportajea, aldiro, bi ahizpa erreportariek.

Entzun ordez, irakurtzea nahiago izanez gero, hemen lotura. Dena den, merezi du ingelesez ari diren euskaldunen azentua entzuteak, nahiz eta gehiegi ulertu ez.

Badakitela zerbait, guri buruz.

Langabeziari aurre, bizikletan

Peter Paggi da argazkian ageri den mutila. New Yorkekoa da. Duela 23 han jaio zen, eta errepidera salto egin aurretik, han bizi zen. Ingeniaritza ikasketak egin ondoren, lanean aritu da oraintsu arte abiazioari loturiko enpresa batean. Bere lanean arduratsua izateko itxura du. Atzeraldi ekonomikoak, ordea, bere lantokiko atea ere jo du eta lanik gabe geratu da. Askorentzat atsekabe iturri denari buelta ematea erabaki du Peterrek. Zorigaitza, aukera bihurtzea. Eta aspalditik buruan zeukan ametsari ireki dio atea. Bere alde, karga familiar eta ekonomiko itzelik ez izatea. Ordaindu ezinean geratu den alokatutako logela azpierrentan eman, eta bizikleta hartu du bere herrialdea punta batetik bestera zeharkatzeko. San Franciscon abiapuntua. Irailaren 3an lehenengo etapa, dena esaten hasita, bezperan marmitakoa eta patata tortilla jan ondoren. Hark emandako indarrarekin, nonbait, gogor ekin dio bideari eta dagoeneko iritsi da Las Vegasera, Nevadara. Egunean 90 bat mila egitekotan da bi gurpilen gainean. Ondo zehaztutako ibilbide-orrian gorriz jarrita ditu kanpatzeko tokiak. Bitakora honetan ari da bere abenturak kontatzen. Thanksgiving eguneko indioilarra jatera gurasoenera iristea du helburu. Hasia da jada, sekula ahaztuko ez duen esperientzia bizitzen.

Kontrakoen indarra dela eta, azalekoa gerta daiteke Obamaren erreforma

«Ez dut subentzionatutako asegururik nahi, nik sistema publikoa nahi dut. Izan dadila Gobernua amerikar guztioi osasun zerbitzua ordainduko diguna. Ordaintzen dugu nahiko zerga», dio Carol Hunterrek, 72 urteko emakumeak. Portlanden dago, osasun erreforma bultzatzeko antolatutako ekitaldian. Single payer dioen (ordaintzaile bakarra) kartela du eskuetan. Ez da horrelakorik gertatuko. Estatubatuarrek ez dute izango osasun zerbitzu doako eta unibertsalik. Urruti dago horretatik Barack Obama presidentea bultzatzen ari den erreforma.

Horrela hasten da Berria egunkarirako egindako erreportajea. Hemen irakur dezakezu osorik.

“Egunero zortzi ordu, ta bost egun astero...” Bai zera!

Goizeko 9:30etan hasi eta iluntzeko zazpiak arte denda batean lanean. Eta iluntzeko zazpietatik gaueko hamaikak arte, bigarren lantokian. Astean sei egunetan. Jaieguna, aste barruan. Hori da Danak egiten duena. 24 urte ditu.
Lehenago hasten du laneguna haren senarrak, Felipek, goizeko zazpietan. Sukaldari da jatetxe batean eta han ematen ditu arratsaldera arteko orduak, bederatzi bat guztira. Hori betetakoan, astean hirutan, bigarren lanpostura: Prestatutako jakiak eta hestekiak saltzen dituen denda batera. Gaueko 11:30ak arte han.
Arthur John antzera dabil. Unibertsitatean irakasle da, baino bi urteko semeari ezer falta ez dakion, goizez, eskolak ematen dituen unibertsitate bereko aparkalekuan lan egiten du.
Eta gehiegizko lan karga honengatik, ez pentsa luxuz beteriko bizitza dutenik. Danak eta Felipek etxea konpartitzen dute euren pareko bikote batekin. Eta Arthur John gurasoen etxean bizi da, emazte eta semearekin, noski. Badu itxaropena aurtengo neguan apartamendu bat alokatu ahal izatekoa.
Herritar hauen eguneroko martxa ez da isolatua. Estatu Batuetan ugari dira euren bizimoduari aurre egin ahal izateko lanpostu bat baino gehiago hartzen dituztenak. Ba omen daude hiru eta lau lanpostu dituztenak ere. Batzuen amets amerikarra betetzeko ezinbestekoa da, nonbait, beste batzuk urte luzez amets horren atzetik jardutea.

Denak ez daude gustura!

Komun publiko batean aurkitutako pintada.

Kritika soziala film estatubatuarretan

Gizarte kritikarako gaitasunik gabekotzat jo izan ditugu askotan estatubatuarrak. Engainatutako herritarrak direla, ez dutela tresnarik jakiteko benetan zer jazotzen den munduan, euren zilborretik haratago ez begiratzeko heziak daudela.
Edo agian, jakin badakitela zer egin behar den auzokoaren berri izan eta harekin egoki jokatzeko, baino nahiago dutela halakorik ez egin.

Ez dut uste aurreiritzi hauek zuzenak direnik. Hemen daramadan denboran, tokatu zait bestelako jendea badagoela ikustea. Kritikarako gaitasuna erruz ikusi dut. Gobernuari kritika, euren gizarte ereduari... Eta darabilten atzerri politika lotsaz bizi dutenak ugari aurkitu ditut.

Eta asteburu honetan konturatu nahiz, zinemak ere hartzen duela bide hori.

Euskal Herriko areto komertzial batean pentsaezina da aldi berean bi dokumental izatea, are gutxiago aste batez baino gehiagoz izatea. Estatu Batuetan, bai.

Kanpora begira jarrita egindako kritika bata. Japoniako Taiji herrixkan izurdeak zein era krudelean harrapatzen dituzten erakusten duen dokumentala. Harrapaketa horren inguruan dagoen negozioa eta agintarien permitsibitatea salatzen ditu filmak. Sundanceko jaialdian ikusleen saria jaso zuen, eta toki batean baino gehiagotan irakurri dut datorren urteko Oscar sarietan zeresana emango duela. The Cove.



Etxe barrura egindako salaketa bestea. Jatea hainbeste maite duen herrialdean, janari industriari lupa pasatu dio gainetik dokumentalak. Herrialde guztiaren elikadura zein enpresa gutxiren esku dauden erakusten du. Konpainia erraldoi hauek, agintarien laguntza isilarekin, euren langileei, beste nekazari xumeei eta noski kontsumitzaileei egiten dizkieten gehiegikeriak salatzen ditu. FOOD Inc.



Bi dokumentalak, aldi berean, zinema antzoki berean. Aretoa ez da jendez gainezka egon. Baina filmak, hor daude.

What you get for the money!

Horixe da telebista programa baten izenburua. Horixe da, telebista programa batek erakusten duena. Diruarekin zer lor litekeen.

Plastikozko lata batean bilduriko sandwich bat edo hanburgesa likatsu bat jan bitartean, jende ugarik saio hori izango du betaurrean. Diru asko izanda, nolako etxea lor daitekeen erakusten duen saioa.

Texaseko familia bat ageri da lehenengo. Bikote bat. Biak, antza, goi mailako exekutiboak. Dirua, bistan denez, erruz. Bi milioi dolarreko etxea dute. Argitsua, espaziotsua, minimalista, erosotasunez jositakoa. Agerian utzi ondoren zeinen ondo bizi den bikotea (miseriak ez baitituzte noski erakusten), hurrengo etxearen txanda da.

Chicagon kasu honetan. Eta gainera, 7 urteko alabarekin bizi den emakume gazte beltza da protagonista. Saioak erakutsi nahi du, nonbait, luxua eta aberastasuna ez direla herrialde honetan soilik zurien gauza.

Aurreko etxearen aldean hau hadigurakoagoa da. Dotoreziak mozkortutako etxea, altzari, lanpara, koadroak… denek erakutsi nahi dute aberastasuna. Emakumea eta haurra, biak jarreraz oso harro. Diruak lor dezakeenaren seinale, hau ere.

Amets amerikarra, nik ulertutakoaren arabera, hutsetik hasi eta bizitza duina eta arrakasta lortzean datza. Honen moduko saioek, antza, erakutsi nahi dute amets hori lortzea posible dela. Eta posible dela gainera, ametsetik areago joatea ere… amestutakoa baino luxu gehiagotara iritsiz.

Praktikan lortzen duena, ordea, oso bestelakoa. Ametsaren langa goratzea, eta saioa ikusten duen pertsona arruntak, hileroko alokairua ordaintzeko arazoak dituen horrek, bere egungo egoera gehiago gorrotatzea.

Telebistak lor dezakeena!

Dena da handia!

Ameriketako Estatu Batuetara iritsi eta horixe da lehenengo inpresioa.

Aireportutik ostaturako bidea eraikin handiak ageri dira. Bilbon eraikitzen ari diren Iberdrola dorrea barregarri utziko luketen etxe orratzak daude hirigunean.

Distantziak handiak dira. Mapan handia ez dirudien arren, handia da beti hiriko puntu batetik bestera dagoen tartea.

Handiak dira merkatalguneak, handiak egiten dituzten erosketak, handiak jaten dituzten hanburgesak eta handiak freskagarriak edateko erabiltzen dituzten edalontziak. Ziurrenik horregatik, handiak dira estatubatuarrak.

Fisikoki behintzat.